Historia miejscowości położonych na terenie Gminy Srokowo

BRZEŹNICA

Dawna nazwa: BIRKENFELD

Osada ta, położona kilkaset metrów od granicy państwa, posiada stosunkowo ubogą historię. Aż do roku 1824 majątek wchodził w skład posiadłości hrabiowskiej rodziny von Schlieben. W Brzeźnicy nie mieli oni swojego pałacu, a jedynie folwark. Majątek usamodzielnił się wraz z nastaniem rodziny Totenhijfer, która przejęła również Kałki. W latach 1929-1945 kierowała dobrami Erna Koch pochodząca z domu właśnie Totenhofer. Centrum posiadłości stanowi skromne założenie dworskie, zbudowane w I połowie XIX w. Parterowy dwór posiada stosunkowo skromną ornamentykę. Nad całością góruje piętrowy ryzalit skierowany w stronę wyjazdu, jak i parku. Ryzalit fasadowy zaopatrzony jest w przedsionek z tarasem wspierającym się na czterech kolumienkach. Metalowa chorągiewka z datą 1922 nie wskazuje na rok przebudowy, ale jest pamiątką po jednym z budynków stojących w Kałkach. Z pewnością warte uwagi jest, sporych rozmiarów założenie parkowe wraz ze sta- wami i ułożonymi symetrycznie alejami parkowymi. Również ciekawym obiektem jest znacznie oddalony od majątku cmentarz rodowy, usytuowany na szczycie niewielkie go wzniesienia, z którego można podziwiać całą posiadłość. Co ciekawe, obecnie przez teren parku przechodzi granica państwa.

CHOJNICA

Dawna nazwa: KNIPPRODE

Majątek ten, podobnie jak Chmielnik, został wyodrębniony w XIX w. z dóbr rycerskich. Spełniał jednakie funkcje, co wiele podobnych mu XIX-wiecznych majątków, których produkcja związana była z dynamicznym rozwojem gospodarczym Prus, a następnie Niemiec. Budynek dworu został wzniesiony pod koniec wieku XIX. Jest to założenie na planie prostokąta, z elementami ornamentyki w postaci centralnego ryzalitu, nieistniejącego już klasycyzującego wystroju fasady.

JANKOWICE

Dawna nazwa: JANKENWALDE

Osada przy drodze z Kętrzyna do Srokowa. Ciekawy fragment jej dziejów znany jest dzięki zapisom w "Das Marienburger Tresslerbuch" (Księdze podskarbiego Zakonu), w której czytamy, iż w roku 1409 Wielki Mistrz Zakonu U1ryk von Jungingen podczas podróży z Barcian do Srokowa i wręczania poddanym jałmużny, ujął w nich właśnie sołtysa z Jankowic (Jawnenisken). Tenże stawił się do zamku w Barcianach, gdzie od samego Wielkiego Mistrza dostał w nadaniu pół grzywny. K. Górski przypuszcza, iż sołtys Jankowic musiał być wówczas w biedzie, skoro otrzymał tak wysokie nadanie. W roku 1817 w Jankowicach mieszkało 181 osób, skupionych w 15 gospodarstwach. W 1925 r. było tu 162 mieszkańców, a w 1939 r. - 184.

JEGŁAWKI

Dawna nazwa: JAGLACK

Wieś położona w połowie drogi ze Srokowa do Barcian. Osada istniała już za czasów państwa krzyżackiego. Namacalnym dowodem są istniejące w piwnicach obecnego pałacu dwupiętrowe relikty piwnic zwieńczonych sklepieniami krzyżowymi. Podobnie o jej pruskich korzeniach może świadczyć grodzisko zlokalizowane w parku pałacowym. Lokowano wieś na prawie chełmińskim dnia 3 października 1422 r. W średniowieczu była wsią zamieszkiwaną przez drobną szlachtę, było tu osiem majątków rycerskich i jednego lokowanego na prawie chełrnińskim. Osobno opłaty do kasy zakonu przychodziły od właściciela znajdującego się tutaj młyna. Osada nie rozwinęła się znacznie, co potwierdza ilość stojących tu gospodarstw. W roku 1785 było ich jedynie 10, a kilka lat po zakończeniu wojen napoleońskich 15, a żyło w nich 181 mieszkańców. W 1925 r. Jegławki zamieszkiwało 369 osób, a w 1939 r. 414. Stan ten zmniejszył się radykalnie po II wojnie światowej. Przed wojną wieś należała do gminy w Barcianach. Podobnie, jak majątek Skandławki od roku 1821 do 1945 r., Jegławki były własnością rodziny Siegfried. Stosunkowo mało jednak wiemy o wcześniejszych dziejach osady. W Jegławkach stał należący do folwarku drewniany wiatrak oraz mleczarnia. Osadę zamieszkiwało relatywnie dużo rzemieślników. W śród nich był m.in. szewc, krawiec, kowal, murarz, cieśla. W czasie I wojny światowej Jegławki zostały zajęte prze wojska rosyjskie, które stacjonowały tutaj od końca sierpnia do początku września 1914 r. Mieszkańcy schowali się w swoich domostwach, a Rosjanie pozabierali bydło, konie i żywność, nie niszcząc żadnego z gospodarstw. Jednak okazało się, że w domostwach nie jest bezpiecznie i zdecydowana większość mieszkańców chroniła się na noc w pałacu. Zajęte zostały pokoje gościnne, a ci, co nie znaleźli schronienia spoczęli na podłogach. Klasycystyczny pałac jest niewątpliwie największą ozdobą osady. Został zbudowany przez Siegfriedów w roku 1848. Projektant pochodzący z Barcian wzorował się na tudorskich zamkach w Anglii oraz sztuce włoskiej, co wyraźnie widać m.in. w łukowych maswerkach okien, krenelażowym zwieńczeniu murów i zakończeniach wieżyczek. Plan pałacu jest nieregularny , a poszczególne fragmenty pałacu posiadają różną wysokość, wielkość okien i częściowo wystrój. Zwartym i symetrycznym układem pozostaje jedynie część centralna z wejściem, które zlokalizowano od wschodu, czyli od strony parku. Został on zresztą równie atrakcyjnie zaprojektowany, jak sam pałac. Połączono w nim las, pofałdowany teren i rozlany strumień. Dodatkowo umieszczono mostki, ławki, punkty widokowe, aleje spacerowe, a także oranżerię przytuloną do bocznej ściany pałacu. Dwupiętrowe piwnice zaopatrzone są w sklepienia beczkowe i krzyżowe pochodzące z XV -wiecznej budowli. Przy wjeździe do parku pałacowego, po lewej stronie drogi w roku 1923 ustawiono pomnik poświęcony poległym w czasie wojny w Jegławkach. Po północnej stronie pałacu ułożone w czworobok zabudowania folwarku liczącego na początku wieku XX ponad 900 ha ziemi. Do niego należał również drewniany XIX- wieczny wiatrak.

KAŁKI

Dawna nazwa: SECHSERBEN

Wieś leżąca tuż przy granicy rosyjskiej, kilometr od Kanału Mazurskiego. Dzieje osady i majątku Kałki niemal bliźniaczo pokrywają się z historią pobliskiej Brzeźnicy. Do 1824 r. Kałki były własnością hrabiów von Schlieben, a następnie rodu Totenhijfer. Od 1920 r. rezyduje już tutaj samodzielnie linia tego rodu pisząca się "z Kałek". Wtedy to objęli tu rządy Rudolf Plock z żoną Ilzą z domu Totenhofer. Oni to kontynuowali w majątku hodowlę koni sportowych. Pozwalał na to wielki obszar posiadłości, wynoszący ponad 1000 ha. Dwór w Kałkach prezentuje się bardziej okazale od tego używanego przez Totenhof rów w Brzeźnicy. Zbudowano go krótko po I wojnie światowej. Posiada on również układ parterowy z środkowym piętrowym ryzalitem oraz czterokolumnowym przedsionkiem z tarasem. Na narożnikach zaprojektowano jednak nowe trójosiowe ryzality z wykuszami okien u podstawy mansardowego zadaszenia. Dwór ten zamyka czworobok zabudowań gospodarczych folwarku. Założeniu towarzyszy również rozłożysty park ze starodrzewem i dwoma zaniedbanymi już stawami.

KĄTY

Dawna nazwa: LANGENECK

Osada na północny wschód od Kętrzyna, przy drodze prowadzącej do Srokowa. Ten XIX-wieczny majątek o wielkości przekraczającej 200 ha specjalizował się szczególnie w hodowli ryb, bowiem znajdował się tam sporych rozmiarów staw. W I połowie wieku XX należał do Jerzego Lorcka. Parterowy dwór wzniesiono w II połowie XIX w., a posiadał on typowe dla tego rodzaju założeń, rozplanowanie i skromną ornamentykę odwołującą się do klasycyzmu. Ryzalit z półokrągło zakończonymi oknami posiada sterczyny oraz wejście główne przez ganek.

KOLKIEJMY

Dawna nazwa: KOLLKEIM

Osada położona 2 km na północ od drogi Barciany - Srokowo. Tę pruską wieś o powierzchni 6 radeł założono w XIV w., a nazywała się wówczas Quolskaym. Miała wówczas również pięć pruskich służb rycerskich. 57 Bezpośrednio wymienia się Kolkiejmy w pergaminie wystawionym przez wielkiego mistrza Ludolfa Koniga dnia 19 czerwca 1342 r. W nim to przekazał on łan ziemi swojemu poddanemu rycerzowi pruskiemu o imieniu Tulekoyte. Jej dalszy rozwój nie przebiegał zbyt dynamicznie, na co wska- zuje jej wielkość. W XVIII w. było w niej jedynie kilka gospodarstw i ten stan nie zmienił się w wieku XIX. Posiadłość, której największy rozwój datuje się na XIX i XX wiek, kiedy oprócz drobnych upraw, prowadzono tu hodowlę koni. Obejmowała wówczas obszar ponad 300 ha ziemi. Za- budowania dworskie postawiono na początku wieku XX. Sam dwór posiada różnorodną bryłę z mansardowym dachem, ryzalitem z półkolistym tarasem podpartym na czterech kolumnach. W większej części jest parterowy, ale także posiada fragment dwukondygnacyjny. Dwór otacza park z zachowanym częściowo starodrzewem.

KOSAKOWO

Dawna nazwa: MARIENTHAL

Wieś na północny-zachód od Srokowa, przy drodze w kierunku Barcian. Wieś tę w roku 1387 lokowano na prawie niemieckim nadając jej aż 12 lat wolnych od czynszu z 50 łanów. Jej pierwszymi mieszkańcami byli Niemcy, którzy przyjechali tutaj z terenu państwa krzyżackiego. Czynsz z jednego łana wynosił podobnie, jak w przypadku wsi Gęsiki, a mianowicie 0,5 grzywny i dwie kury. Czynsz z karczmy wynosił 3 grzywny. Z racji położenia, wieś dzieliła losy pobliskiego Srokowa podczas kolejnych wojen przetaczających się przez okolice. Do najtragiczniejszych wydarzeń doszło tutaj jednak w roku 1657, kiedy oddziały litewsko-tatarskie w służbie króla Jana Kazimierza złupiły wieś, a następnie spaliły ją całą, nie szczędząc drewnianego kościoła. Z pożogi ocalał jedynie XVI- wieczny dzwon oraz kamienna chrzcielnica wykuta z granitowego głazu. W roku 1817 obliczono w niej 223 mieszkańców zasiedlających 43 gospodarstwa domowe, w 1925 r. zamieszkiwało w niej 483 osoby, a w 1939 r. - 429.

LEŚNIEWO

Dawna nazwa: FORSTENAU

Wieś dwa kilometry na wschód od Srokowa. Pomiędzy rokiem 1380 i 1390 lokowano Leśniewo na prawie niemieckim, a wysokość nadania wyniosła 52 łany. Podobnie, jak w innych majątkach w okresie tym aż do 1437 r. z jednego łana płacono 0,5 grzywny i dwie kury czynszu. W 1817 r. zamieszkiwało tu 445 osób, w 1925 r. 749 i w 1939 r. 778. Osada znacznie ucierpiała podczas I wojny światowej, kiedy w samym Leśniewie, jak i najbliższej okolicy trwały zacięte walki niemiecko-rosyjskie. W pobliżu wsi można odnaleźć wiele pomników i monumentów poświęconych poległym tu żołnierzom.

SILEC

Dawna nazwa: SCHÜLZEN

Wieś położona na południowy wschód od Srokowa. Prawdopodobnie na terenie tej osady istniała wcześniej wieś czynszowa, która nazywała się Heinrichsdorf Miała ona powstać dzięki zasadźcy Henrykowi gdzieś w wieku XIV, a zniknąć już na początku XV w. Przypuszcza się, że tym Henrykiem mógł być prokurator kętrzyński Henryk von Plauen. Wedle. "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" pierwotna nazwa wsi Silec funkcjonowała jeszcze w wieku XIX. We wsi jeszcze w wieku XIX mieszkała silna kolonia polska. W wieku XVI tutejszy majątek był w posiadaniu rodu Moczydłowskich. W 1817 r. mieszkało w Silcu 147 osób, a w 1939 r. 369.

SINIEC

Dawna nazwa: BLAUSTEIN

Wieś położona w połowie drogi pomiędzy Kętrzynem i Srokowem. W momencie założenia wieś ta nazywała się Plawestein, a zawdzięczała to prokuratorowi Henrykowi von Plauen, dzięki któremu musiała powstać. Przypuszcza się, że podobną genezę miał pobliski Silec, dawny Heinrichsdorfl13 Nadano jej wówczas 50 łanów ziemi, z czego musiano uiszczać do kasy zakonnej w sumie pół marki i dwie kury od jednego łana. Miejscowy majątek liczył na początku XX wieku ponad 1100 ha, a należała do niego jeszcze cegielnia z kolejką wąskotorową. W tym też czasie ówczesny właściciel Edwin Langenstrassen wprowadził tu nowoczesne metody uprawy. Dwór wzniesiono pod koniec XIX w., zabudowując częściowo starsze założenie z początku wieku. Jest ono widoczne w bocznej elewacji. Obecny dwór posiada mansardowy dach z oknami u podstawy, z niskim, nieco wystającym poza zadaszenie ryzalitem z tarasem podpieranym przez cztery kolumny.114 W pobliskim lesie, na dawnej linii granicznej pomiędzy posiadłościami znajduje się wielki głaz narzutowy, zwany dawniej "Blauer Stein". Związane są z nimi legendy podobnie, jak w przypadku dworu, z którym związane jest podanie o "Zamkowej Pani" z Sińca. Dawniej w Sińcu stał kościół, który jednak został rozebrany w 1765 r. W latach 1662- 1739, w świątyni tej odprawiano nabożeństwa dla ludności polskojęzycznej. Po rozwiązaniu parafii mieszkańcy wsi należeli do parafii w Srokowie. W 1817 r. mieszkało w Sińcu 211 osób, a w 1939 r. 462.

SKANDŁAWKI

Dawna nazwa: SKANDLAK

Wieś położona na północny wschód od Barcian. Majątek w Skandławkach od 1821 do 1945 r. był w posiadaniu rodu Siegfried, który był niezależny od wielkiej posiadłości w pobliskich Jegławkach. Klasycystyczny pałac położony jest we wschodniej części rozłożystego parku dworskiego. Wzniesiono go w 1844 r., a otrzymał cechy późno stylowe od swojego projektanta, którym był znany XIX-wieczny architekt P. Klenze (1784-1864). Jest to budowla wzniesiona na planie prostokąta, z bocznymi piętrowymi ryzalitami ozdobionymi od strony parku skromnymi pseudopilastrami. Wejście główne tworzy wsparty na czterech czworobocznych kolumnach portyk. Po przeciwnej stronie symetrycznie zaprojektowano werandę. Zwróćmy zresztą uwagę, iż symetria była głównym założeniem projektanta. Obie części pałacu południowa i północna są do siebie niemal bliźniaczo podobne. Uroku pałacowi dodaje niewątpliwie pokryty starodrzewem park z niewielkim stawem leżącym vis a vis fasady.

SOLANKA

Dawna nazwa: SALZBACH

Osada zlokalizowana przy drodze Kętrzyn - Srokowo. W niemieckiej nazwie wsi ukryta jest jej historia, albowiem osadę założył na początku wieku XV komtur pokarmiński Markward von Salzbach. Wedle niektórych badaczy miała należeć do miasta Giżycka. Później majątek przechodził z rąk do rąk, a jego właścicielami byli m.in. von Stutterheim, von Warnsdorf. Ostatnim niemieckimi posiadaczami Solanki była rodzina Kroeck, która zamieszkiwała tutaj od roku 1896. Za Artura Kroecka majątek liczył 370 ha i zajmował się przeważnie hodowlą. W 1817 r. zasiedlało wieś 250 mieszkańców, z kolei w 1925 r. mieszkało tu 408 osób, a w 1939 r. 321. Istniał tutaj stary gotycki dwór, po którym mury zostały na początku wieku XIX wykorzystane do wzniesienia obecnego parterowego dworu przykrytego rozłożystym dachem zaopatrzonym w czworo lukarnów. Remont dworu przeprowadzono w roku 1911.

WIKROWO

Dawna nazwa: WICKERAU

Wieś przy drodze Barciany - Srokowo. Kolejna osada, której nazwa pochodzi od nazwiska zasadźcy Tomasza Wickerau, który założył Wikrowo na początku wieku XV. Z czasem powstały tu dwie służby rycerskie we- dług prawa chełmińskiego, należące do Prusa Jorge Clugene. Stojący tu folwark wraz z zabudowaniem dworskim nie miał tak starej metryki, jak sama osada. Wzniesiono je w XVIII i XIX w., jednak w roku 1945 uległy one zniszczeniu. Ich fundamenty posłużyły do wzniesienia kolejnej budowli gospodarczej.

WILCZYNY

Dawna nazwa: WOLFSHAGEN

Wieś na północny zachód od Srokowa. Co prawda, początki osadnictwa w tym rejonie należy wiązać z pruskim grodem zlokalizowanym po zachodniej stronie wsi, jednakże sama wieś Wilczyny powstała dopiero w roku 1403 według prawa niemieckiego. Miaławówczas powierzchnię wielkości 54 łanów, z których płacono po 0,5 grzywny i 2 kury. W 1437 r. czynsz ten podniósł się do 3/4 grzywny, co spowodowało z czasem wyludnienie i konieczność powrotu do poprzedniej stawki, a także wprowadzenia wolnizny. Istniejący w Wilczynach młyn płacił 3 grzywny czynszu. W 1817 r. były w Wilczynach 43 gospodarstwa i 223 mieszkańców, z kolei w 1925 r. 451 mieszkańców, a w 1939 r. 378.